تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار )مطالعه موردی: روستای نوره(

مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی 14 پاییز 1934 صفحات 154-174 تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار )مطالعه موردی: روستای نوره( تاریخ دریافت: 1934/74/77 تاریخ پذیرش: 1934/73/11 1 موسی اعظمی 2 سارا جلیلیان 9 ناهید هاشمی امین چکیده: گردشگری روستایی از راهبردهای مؤثر در توسعهی روستا و پایداری معیشت مناطق روستایی است که از لحاظ پایداری ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی و زیستمحیطی دارد. روستای نوره واقع در شهرستان سنندج استان کردستان با داشتن توان باالی اکولوژیکی از ظرفیت و موقعیت مناسبی در جذب گردشگر برخوردار است. این تحقیق با هدف تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری این روستا به صورت پیمایشی انجام شده است. جامعهی آماری 333 نفر سرپرست خانوار در روستای مذکور را تشکیل داده که با استفاده از فرمول کوکران و به صورت تصادفی 213 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. عالوه بر مطالعات کتابخانه ای ابزار مورد استفاده برای جمعآوری دادهها پرسشنامه بود که روایی صوری آن به وسیله اساتید و متخصصین موضوعی تایید و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ )3/58= α( تعیین گردید. جهت انجام آزمونهای آماری از نرم افزار SPSS 18 استفاده شد. به منظور بررسی برازش مدل اندازهگیری مربوط به سازهی آثار گردشگری دادهها با نرمافزار LISREL 8.8 و با روش تحلیل عاملی تأییدی مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل عاملی آثار اجتماعی اقتصادی و زیستمحیطی گردشگری نشان داد که از میان این سه عامل»عامل اجتماعی«با ضریب تأثیر 3/88 بیشترین میزان واریانس)با تبیین حدود 3/33 درصد از کل واریانس( به خود اختصاص داده و سهم قابلتوجهی از آثار گردشگری روستایی را تبیین نمود. همچنین شاخصهای نیکویی برازش مطلق )3/12 AGFI= و )GFI= 3/11 2 ) برازش عالی و df تطبیقی) 3/12 NNFI= )CFI= 3/13 و مقتصد 3/378( = RMSEA و = 2/525 مناسب مدل اندازهگیری آثار گردشگری روستای نوره با دادههای مشاهده شده تأیید واژههای کلیدی: توسعهی پایدار نمودند. گردشگری روستایی آثار گردشگری روستای نوره شهرستان سنندج. 2 نویسنده مسئول: استادیار گروه توسعه روستایی دانشگاه بوعلی سینا )Email:aazamialireza@yahoo.co.uk( 1 کارشناس ارشد ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا 3 دانشجوی کارشناسی ارشد توسعه روستایی دانشگاه بوعلی سینا

155... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 مقدمه امروزه گردشگری بهعنوان گذرگاه توسعهی پایدار تلقی میشود که با ماهیتی چندبعدی عالوه 2 بر تأمین نیاز گردشگران باعث تغییرات عمدهای در سیستم جامعهی میزبان میشود. )دایرت 77( 1331: این مقوله اینک بهعنوان یک صنعت پویا بهحساب آمده و نقش مهمی در بهبود معیشت پایدار از طریق تنوع منابع درآمدی و اشتغال داشته بنابراین در کاهش فقر نیز مؤثر میباشد. یکی از انواع گردشگری با قدمتی بیش از یک قرن گردشگری روستایی است. که با ارائه جذابیت و ایجاد تمایل در استفاده از فضا و ویژگیهای محیط روستایی برای گردشگران و همچنین کارکردی جهت بهبود و ارتقاء شاخصهای اقتصادی اجتماعی-فرهنگی و زیستمحیطی منطقه میزبان مورد توجه بسیاری واقع شده است. گردشگری ارتباط مستقیم با توسعهی پایدار روستایی دارد زیرا متأثر از اجتماعات روستایی اقتصاد روستا و طبیعت است که ارکان پایداری محسوب میشوند. بنابراین فعالیتهای گردشگری باید ازلحاظ زیستمحیطی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی پایدار باشد تا بتواند بهعنوان یک برنامه یا راهبرد مثبت در توسعه تلقی گردد. در این چارچوب فعالیتهای گردشگری باید در بلندمدت پایدار در طبیعت تنوع نفوذ و فعالیتها در باید گردشگران و باشند همچنین آن آثار و بیولوژیکی استعدادهای درونی اضافهشده مربوط به هم باشند و توسعهی قابل قبولی را فراهم کنند )سلیمانی 2355(. صنعت هارونی ماهیتی با گردشگری چندبعدی گردشگران نیاز تأمین بر عالوه باعث تغییرات عمدهای در سیستم جامعهی میزبان میگردد در روستا ممکن است تأثیرات مختلفی بر محیط اجتماعی و فرهنگی داشته باشد. ازجمله پیامدهای اجتماعی گردشگری روستایی میتوان به کاهش قدرت نامتعادل اجتماعی تشویق فعالیتهای جمعی جوامع محلی احیای فرهنگ محلی افزایش حس غرور ملی و خودباوری حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی اشاره نمود )قادری 2353(. نکتهی حائز اهمیت دیگر اینکه اقتصاد گردشگری بهعنوان یک فعالیت پویا و چندوجهی بر پایهی ظرفیت و توان طبیعی کالبدی اجتماعی و فرهنگی سرزمین پایهگذاری میشود و به این طریق نهتنها مولد فرصتهای مناسب اشتغال و درآمدزایی رفاه و توسعهی اقتصادی مردم بومی خواهد شد بلکه ابزاری مناسب برای شناخت فرهنگها و نشر دهندهی ارزشها باورها و دانستههای جوامع گوناگون است )درام و مور 2357(. ارزیابیهای انجام گرفته درزمینهی آثار زیستمحیطی فرایند گردشگری روستایی نشاندهندهی آن است که در صورت وجود برنامه و تهیه و اجرای طرحهای جامع گردشگری در استانها نهتنها امکان جذب گردشگر بیشتر فراهم میگردد بلکه آثار توسعهی گردشگری بر محیطزیست و فرهنگ جامعه نیز اخیر در کاهش مییابد )صدرموسوی و دخیلی کهنموئی 2357(. از اینرو دولتمردان در دهههای تالش بودهاند تا با مهیاسازی و ارزشمند نمودن جاذبههای گردشگری در مناطق دارای 1 Dwyer

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار...151 پتانسیل فرصت بهرهمندی از ابعاد مثبت این صنعت را فراهم سازند. به دنبال ارائهی شیوههای مناسب زندگی در سطح روستاها از طریق حفظ و تقویت قابلیتهای طبیعی و انسانی و همچنین کاهش محدودیتهای آنها است. بسیاری از برنامهریزان و سیاستگذاران توسعه گردشگری را روشی مطمئن و با چشمانداز روشن برای توسعهی پایدار معرفی کردهاند. به نظر میرسد در کشور ما با توجه به پتانسیلهای بسیار باالی گردشگری روستایی سازوکار مدون در جهت توسعهی گردشگری روستایی از سوی مراکز نهادهای مرتبط با روستا با جدیت دنبال نمیشود )حجازیزاده و همکاران 2311(. شناخت وضعیت توانمندیها موانع و عوامل مؤثر در توسعهی مناطق مختلف با قابلیت گردشگری مناسب میتواند در پیشبرد اهداف و راهبردهای گردشگری در مناطق روستایی نقش برجستهای داشته باشد. با درک اهمیت و ضرورت مسئله تحقیق در این پژوهش به تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و زیستمحیطی گردشگری در روستای نوره واقع در شهرستان سنندج پرداخته شد. هدف اصلی این تحقیق تحلیل آثار اقتصادی اجتماعی و زیستمحیطی گردشگری در این روستا میباشد. و فرضیهی اصلی این تحقیق گردشگری روستایی دارای آثار اقتصادی اجتماعی و محیطی در روستای نوره میباشد. با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص و شرایط درهای و کوهستانی آبوهوای فرحبخش آن بهویژه وجود گنبد تاریخی جاذبههای کوهنوردی در روستای نوره و نیز نزدیکی به شهر سنندج شرایط ویژهای را برای جذب گردشگران به وجود آورده است. مبانی نظری تحقیق.)21 امروزه اقتصاددانان به دلیل اهمیت گردشگری در توسعهی اقتصادی- اجتماعی کشورها آن را صادرات نامرئی نام نهاده و بهعنوان رکن اصلی توسعهی پایدار یاد میکنند )رنجبران و همکاران :2312 رشد همگام با توسعهی گردشگری بهعنوان یک صنعت مهم که نقش مهمی در بهبود معیشت و درآمد مردم داشته افزایش توجه به موضوع گردشگریروستایی نیز از دهه 2183 تاکنون قابلتوجهی پیدا کرده است )قادری 2353 (. مطالعات اولیه گردشگری و بهویژه گردشگری روستایی اغلب بر مجموعهی تحوالت هم پیوند علمی اقتصادی اجتماعی فرهنگی و فناورانه عصر مدرن تأکید میکنند که بهتدریج شرایط الزم برای رشد انبوه گردشگری در قرن بیستم پدید آورد 1 2 )ویلیامز و هال 1331(. در واقع گردشگری روستایی یکی از انواع مختلف گردشگری مطرح است و شامل فعالیتها و گونههای مختلف گردشگری در محیطهای روستایی و پیرامون آنها میشود که دربردارندهی ارزشها و آثار متفاوتی برای محیطزیست روستا اعم از طبیعی و انسانی است 3 )سوتریادس 1331(. برنامههای توسعهی گردشگری روستایی در بسیاری از کشورهای درحالتوسعه 1 Wiliam 2 Hall 3 Soteriades

( 157... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 بهعنوان یک عامل تسریعکننده مؤثر برای توسعهی اقتصادی- موجب افزایش بهبود شرایط اقتصادی روستاها خواهد شد در هم درآمد اجتماعی روستاها 1 2 )مولر و پیالر 1337(. محسوب میشود که گردشگری منبعی قابل اتکا در همه کشورهاست که میتواند تأثیر فزایندهای بر روی افزایش افزایش و نیز محلی سطح در هم و ملی سطح فرصتهای سطح افزایش شغلی دستمزدها و تحول و گسترش تولیدات داشته باشد )ام آاف 71 و 18 (. 1331: گردشگری روستایی منبع با ارزش اشتغالزایی و درآمد و زنجیرهای از فعالیتهای اقتصادی را به وجود میآورد. توجه به فعالیتهای غیرکشاورزی در محیطهای روستایی ضمن بهبود وضعیت اجتماعی- اقتصادی 3 خانوادههای فقیر روستایی باعث کاهش مخاطرات زیستمحیطی نواحی روستایی میشود )اسالم 2115(. گردشگری روستایی مؤثری نقش در ایجاد فرصتهای شغلی افزایش مبادالت خارجی افزایش قیمت زمین افزایش هزینه مسکن تقاضا برای کاال و خدمات و همچنین بهبود خدمات دارد عمومی 1 و )سفه )1323 8 ایونواوبونو همچنین و ابزار یک بهعنوان 7 توسعهی اقتصادی در سطح منطقه کاهش فقر را فراهم میآورد )سلی 2117(. رخ گردشگر و اشتغال تولید برای منظور از آثار اجتماعی گردشگری تغییراتی است که در شیوههای زندگی مردم جامعهی میزبان محلی با ساکنان و اهالی مستقیم تماس سبب به بیشتر تغییرات این و میدهد گردشگران صورت میگیرد )گی 2353 : 317(. بدیهی است که این پدیده هم دارای مطلوب است و هم نامطلوب. از آثار اجتماعی- فرهنگی مثبت گردشگری می توان به موارد زیر اشاره کرد: باال رفتن سطح سواد و افزایش سطح مشارکت)همان( احترام بیشتر به جوامع محلی و فرهنگ آنها تقویت و سنتهای تداوم صنایع محلی عرضه فرهنگی 2351 صفایی و )رضوانی امکان انتقال تجارب فرهنگی مثبت و ایجاد وسعت نظر و دید و غنای تجارب فرهنگی ایجاد احترام متقابل بین مردمی بافرهنگه یا گوناگون )بستانی و فردوسی 2351( و از پیامدهای منفی آن تشدید تضاد اجتماعی بین طبقات مختلف مردم و گسترش مصرفگرایی در روستا )دادورخانی و همکاران :88( 2355 امکان افزایش جرم و جنایت ایجاد آلودگیهای رفتاری و تعارض با هنجارهای جامعه امکان بروز رفتارهای نامناسب از سوی مردم میزبان نسبت به گردشگران )همان( میباشد. محیطزیست نواحی روستایی یکی از منابع اصلی گردشگری روستایی بهحساب میآید که هم میتواند منبع و منشا گردشگری باشد و هم از این صنعت اثر پذیر باشد. گسترش و توسعهی گردشگری خواه ناخواه آثار و پیامدهایی بر محیطزیست بجای خواهد گذاشت و میتواند مشکالت و مسائل زیادی را برای مردم نواحی روستایی همانند تخریب جنگلها و پوشش گیاهی تراکم و ازدیاد زبالهها ایجاد سروصدا یا از بین بردن مزارع و باغات و یا بالعکس میتواند تأثیرات مثبتی همچون 1 Molera 2 Pilar 3 Islam 4 Tsephe 5 Eyono Obono 6 Slee

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار 151... حفاظت از محیطزیست حفاظت از اماکن باستانی و تاریخی و احیای مجدد آنها و محوطهسازی و 1 2 ایجاد امکانات و خدمات زیر بنایی و روبنایی )نوریس و وینسون 1337: 15( و افزایش آگاهیهای زیستمحیطی و زیباشناختی داشته باشد )بستانی و فردوسی 2351(. درمجموع میتوان اهداف اساسی توسعهی گردشگری روستایی را شامل مواردی از قبیل: افزایش سهم بخش گردشگری در اشتغالزایی و ایجاد فرصتهای درآمدزا در نواحی روستایی توسعهی ارتباطات فرهنگی با توجه به ارزشهای جامعه افزایش سهم بخش گردشگری روستایی در ایجاد درآمد خالص ارزی و کمک به توسعهی پایدار فرهنگی- اجتماعی و زیستمحیطی با ارج نهادن به ارزشهای جامعه و اتخاذ رویههای پایدار توسعه دانست )قادری 2353 ( اما در فرآیند توسعهی روستایی موضوع مهم به پایداری دلیل برخوردار بودن بیشتر منابع طبیعی کشورها در مناطق روستایی بسیار حائز اهمیت است. توسعهی پایدار روستایی نقطهی توازن و تعادل در جهت تحقق اهداف توسعه در هریک از ابعاد محیطی اجتماعی و اقتصادی در نواحی روستایی است. توسعهی پایدار روستایی فرآیند تغییر پایدار اجتماعی فرهنگی اقتصادی و محیطی است که برای افزایش رفاه بلندمدت جوامع روستایی مطرح میشود )بهبودی 85( 2351: و بهعنوان راهبردی مؤثر و مهم در توسعهی پایدار مناطق روستایی به شمار میرود که با نقش چند کارکردی خویش برای حل مشکالت اقتصادی و اجتماعی جوامع روستایی میتواند مؤثر واقع گردد )شارپلی 2353(. گردشگریپایدار نیز بهعنوان زیرمجموعهی توسعهپایدار روستایی مدنظر و سیاستگزاران دستاندرکاران امر قرار گرفته است. «توسعهی پایدار گردشگری توسعهای است که در آن توازن و تعادل حفظ ارزشها و کیفیت اخالقیات و اصول اقتصادی و نیز مزیتهای اقتصادی همه به همراه هم دیده شده و کوشش میشود تا توسعهای متعادل و همهجانبه جایگزین توسعهی صرفا اقتصادی ]تولید محور[ گردد» )محسنی 2355(. گردشگری پایدار به نحوی برنامهریزی و اجرا میشود که بر 3 محیطزیست اقتصاد و فرهنگ جامعهی میزبان اثر منفی نگذارد)ویور 1333: 772(. در واقع در این دیدگاه توسعهی گردشگری با استفاده از منابع موجود بهگونهای است که ضمن پاسخدهی به نیازهای مختلف گردشگران در حال حاضر در راستای حفظ محیطزیست تعادل اقتصادی و رفاه مردم محلی 1 همراه با حفظ فرهنگ و ارزشه یا آنان نیز تالش میشود )اینسکیپ 2112(. سازمان جهانی گردشگری باور دارد که گردشگری پایدار در دنیای امروزی رهیافت جامعی است که خواهان رشد بلندمدت صنعت گردشگری بدون تأثیرگذاری مخرب بر زیستبومهای طبیعی است و بر این نکته تأکید دارد که در قالب توسعهی گردشگری بشر قادر خواهد بود که جوانب مشخصی از محیط را در جهت مثبت یا منفی تعدیل یا دستکاری کند )شریفزاده و مرادنژادی 88(. 2352: 1 Norris 2 Winston 3 Weaver 4 Inskeep

153... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 در رهیافت توسعهی گردشگری پایدار گردشگری به مثابه چرخهایی برای توسعهی پایدار قلمداد میشود و اصول اساسی توسعهی پایدار همانند کاهش فقر روستایی عدالت و توزیع درآمد برابری میان نسلی و بین نسلی تنوع زیستی مدنظر است. لذا در این رهیافت جدید )وندر 271 1338: به نقل از رکنالدینافتخاری و همکاران 2313 ( مفهوم پایداری اقتصادی عمدتا با معیارهایی همچون سهم گردشگری در کاهش فقر توزیع درآمد ثروت و منابع قدرت اقتصادی و پایداری معیشت ساکنان محلی و نیز مفهوم پایداری محیطی با معیارهایی همانند مشارکت در حفظ طبیعت )تنوع زیستی( دسترسی و منافع ناشی از مشارکت و مانعشدن از گرم شدن و درنهایت مفهوم پایداری اجتماعی- فرهنگی با معیارهایی همانند رعایت حقوق زمین و مردم محلی رعایت زندگی شرافتمندانه و افزایش رضایتمندی مردم توانمندسازی و مشارکت فعاالنه مردم در توسعه و رعایت شرایط و حقوق کار مشخص میشود. با توجه به رهیافت مذکور و مفاهیم و معیارهای به کار گرفته شده در آن با بهرهگیری از گردشگری روستایی که میتواند فرصتهایی جدید را برای جوامع روستایی فراهم آورد و از دیگر سو موجبات حفظ و پایداری این مناطق را در طول زمان تضمین نماید میتوان گامی در جهت توسعهی روستاهای ایران برداشت. پیشینه تحقیق است. در ارتباط با گردشگری روستایی و آثار آن بر مناطق روستایی مطالعات متعددی صورت گرفته سامیان و باللی مطالعهی زیستمحیطی مهمترین مؤلفههای واریانس کل عاملها را تبیین میکند. گردشگران به شهرستان سفرکرده )2311( نشان میدهد که شاخصهای اقتصادی و اجتماعی و تأثیرپذیر پاوه نتایج حدود تا از گردشگری روستایی بوده پژوهش زیادی نوری و همکاران شفاهی تبلیغات از بهطوریکه )2312( نشان منبع بهعنوان 73 درصد که داد اصلی اطالعات سفر خود استفاده کردهاند و توجه به تبلیغات شفاهی و عوامل مؤثر بر اثربخشی آن امکان بیشتر هرچه جذب را مطالعه مورد منطقهی به گردشگران فراهم میکند. یافتههای تحقیق بورقانیفراهانی و همکاران) 2312 ( نشانداد که چهار شاخص فرهنگی-اجتماعی اقتصادی مدیریتی و محیطی در توسعهی صنعت گردشگری روستایی مؤثر است. یافتههای عنابستانی و همکاران که برخالف داد نشان )2312( و روستاییان از نظرسنجی گردشگران که باالترین تأثیر را در رابطه با متغیر وابستهی اقتصادی با میانگین رتبهای 3/77 ارزیابی میکردند در مطالعهی رگرسیون گامبهگام بیشترین تغییرات متوجه متغیر وابسته زیستمحیطی با ضریب 3/757 است. قدیری معصوم و همکاران )2312( در پژوهش خود نتیجه گرفتند که جریان سرمایهای با فروش محصوالت کشاورزی و زمینها شکلگرفته و ازنظر حفظ الگوهای زیستمحیطی آثار منفی بوده و تخریب زمینها و آلودگی صوتی و ترافیک افزایشیافته و روستائیان محصوالت کشاورزی تولیدی خود را بهصورت مستقیم به گردشگران ارائه میدهد

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار...117 باباخانزاده و لطفی )2312( در تحقیق خود بیان کردند که از دیدگاه ساکنین گردشگری آثار اقتصادی مثبتی چون ایجاد فرصتهای شغلی افزایش درآمد را داشته و درعینحال باعث افزایش شدید قیمت زمین و سوداگری آن و کاهش تولیدات کشاورزی شده است. ازلحاظ اجتماعی آثار مثبت بسیار زیادی چون کاهش مهاجرت شهرت روستا ب الا رفتن سطح آگاهی مردم و بهبود مسکن را به همراه داشته و نهایتا ازلحاظ زیستمحیطی و کالبدی آثار منفی چون آلودگی منابع آب تخریب باغات و جنگل تغییر کاربری اراضی تغییر الگوی مسکن را به همراه داشته است. رضایی و همکاران )2313( نیز در پژوهشی نشان دادند که ازنظر پاسخگویان مورد مطالعه سه گویهی افزایش تمایل روستاییان به استفاده از کاالهای تجمالتی و تزئینی تأثیر رفتار و شیوه زندگی گردشگران بر رفتار و شیوهی زندگی روستائیان )تغییر در نوع پوشاک نحوه سخن گفتن و..( و ایجاد شکاف درآمدی بین روستائیان ساکن در منطقه به ترتیب بیشترین میزان اولویت را کسب نمودهاند. نتایج حاصل از پژوهش دادورخانی و همکاران )2313( نیز داد جوانان نشان روستای کندوان نسبت به جوانان روستای اسکندان از ویژگیهای کارآفرینانه باالتری برخوردارند و دلیل آن تعامالت فرهنگی در اثر حضور گردشگران و همچنین شکلگیری زیرساختهای اولیه و وجود فرصتهای جدید در اثر گردشگری است. دولتی نتایج حاصل از تحقیق کرمیدهکردی و همکاران )2313( نشان داد که هفت عامل برنامهریزی مشارکت فرهنگی اجتماعی اقتصادی محیطزیست و بهداشتی و تبلیغات و امنیت سودمندی درمجموع 71/31 درصد واریانس عوامل مؤثر بر توسعهی گردشگری را تبیین کردهاند. مطالعهی رکنالدینافتخاری و همکاران )2313( بیانگر این است که ابعاد و شاخصهای اجتماعی و اقتصادی گردشگری از پایداری بیشتری نتایج بود. نسبت به بعد محیطی در روستاهای مورد مطالعه برخوردارند. تحقیق عزمی و همکاران )2313( نیز حاکی از تأثیر مثبت گردشگری بر محیطزیست روستا بوده است. یافتههای پژوهش حسنوند و حسنوند )2313( نشان داد مزایا و محدودیتهای توسعهی گردشگری در منطقه تقریبا یکسان است. همچنین گردشگری تا حد کمی موجب رشد درآمد شده اما در افزایش ساختوساز و نیز رشد قیمت زمین در روستا بسیار مؤثر بوده است. گردشگری به لحاظ اجتماعی نیز تأثیر بسیار اندکی بر تغییر نوع لباس نوع مراسم الگوی مصرف غذا و بهبود آموزش داشته اما تا حد زیادی موجب گسترش روابط بیرونی روستا با نواحی همجوار و افزایش ناهنجاری شده است. در بعد کالبدی نیز گردشگری به محیطزیست لطمه زده و موجب کاهش تنوع گیاهی و آلودگی شده اما درعینحال تا حد زیادی موجب گسترش فضاهای سبز در روستاها شده پس گردشگری را میتوان بهعنوان راهبردی جامع بر ای توسعهی روستایی تلقی نمود که تا حد زیادی به اهداف توسعهی پایدار و گردشگری پایدار نزدیک میشود که تمام ابعاد اقتصادی اجتماعی زیستمحیطی و مدیریتی روستاها را موردتوجه قرار میدهد و تالش دارد تا در بلندمدت زمینهی

111... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 رشد و شکوفایی روستاها را در تمامی عرصهها فراهم کند. همانطور که قبال نیز بیان شد گردشگری روستایی در مفهوم پایداری با همهی ابعاد )اقتصادی اجتماعی محیطی-کالبدی( جامعهی روستایی در ارتباط است و بر آنها تأثیرگذار است. این ابعاد و مقیاسهای اندازهگیری آنها عبارتاند از: بعد اجتماعی که خود شامل مقیاسهایی از قبیل: 2- تقویت فرهنگ روستایی که شاخصهاای اندازهگیری آن عبارتنداز: تشویق و حمایت از ساکنان محلی در انجام فعالیتهای گونااگون فرهنگای کمک به زنده نگهداشتن فرهنگ محلی و حفظ هویت فرهنگی مردم روستا عالقهمندی مردم روستا به حفظ فرهنگ و سانتهاای قادیمی بهباود آداب و سانتهاا و مراسام سانتی و محلای روساتا. 1- افزایش آگاهی روستائیان با شاخصهای اندازهگیاری: افازایش اطالعاات و آگااهیهاای ماردم از برقراری ارتباط با گردشگران افزایش رعایت قانون و حقوق یکدیگر افزایش آگااهیهاا میاان اهاالی نسبت به محیط اطراف روساتا. 3- گساترش آسایبهاای اجتمااعی شاامل شااخصهاای: افازایش ناهنجاریها و بیبندوباری در بین جوانان افزایش میزان نزاع و درگیری در روستا کاهش صمیمیت خانوادگی و اجتماعی در بین روستائیان. )قادری 2353 ( )گی 2353 ( )رضاوانی و صافایی 2351 ( )بستانی و فردوسی 2351 ( )دادورخانی و همکاران 2355 ( )باباخانزاده و لطفی 2312(. بعد اقتصادی شامل: 2 - توزیع عادالنه منافع)درآمد( با شاخصهایی از قبیل: دسترسای یکساان همهی مردم برای انتخاب شغل در صنعت گردشگری روستا منافع اقتصادی گردشگری برای همهی مردم روستا و کسبوکار محلی فعالیت زنان پاباه پاای ماردان در مشااغل گردشاگری. 1- افازایش درآمد که شامل مقیاسهای کسب درآمد با کرایه دادن خانهی خود جهت اقامت گردشگران افزایش سطح درآمد ساکنین روستا کسب درآمد با فروش محصوالت کشاورزی و دامی خود به گردشاگران کفایت درآمد حاصل از گردشگری جهت تأمین نیازهاای اولیاه افازایش سارمایهگاذاری در روساتا. 3- افزایش قیمتها: نظیر افزایش قیمت کاال و خدمات و افزایش هزینههای زندگی افازایش قیمات زمینها و خانههای روساتایی. 1- کیفیات اشاتغال و درآماد باا شااخصهاای انادازهگیاری: ایجااد فرصتهای شغلی برای ساکنان روستا کاهش مهاجرت جوانان روستا برای اشتغال کااهش بیکااری فصلی و دائم در روستا افزایش فرصتهای شغلی برای زنان روستا )اساالم 2115 ( )سافه و اوبوناو 1323 ( )عنابستانی و همکاران 2312(. بعد محیطی نیز با مقیاسهای: 2- تخریب محیطزیسات و افازایش آلاودگی: تخریاب منااظر و چشمانداز روستا با زبالهها تخریب محیطزیسات باا افازایش بایشازحاد تعاداد گردشاگران ایجااد سروصدا )آلودگی صوتی( در روستا کاهش زیبایی طبیعت اطاراف روساتا در طای 23 ساال اخیار کاهش سطح زیر کشت تغییر کاربری اراضی کشاورزی باه ساایر کااربریهاا. 1- بهباود کالبادی و محیطی روستا: ایجاد مراکز مهمانپذیر روستایی )مهمانسرا اتاق و خانههای اجارهای( بهبود وضاع جاده و خیابانهای روستا بهبود معماری و مصالح و بافت فیزیکی روستا افزایش فضاهای تفریحی و گردشگری )مانند پارک استراحتگاه( گسترش فیزیکی روساتا کماک باه ورود امکاناات و خادمات

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار...112 عمومی )بهداشتی درمانی و..( جدید. 3- حفاظات از بافات تااریخی: حمایات و حفاظات بیشاتر از مناطق و سایتهای ویژه گردشاگری مقااومساازی و تعمیار آثاار و ابنیاه تااریخی جهات پایاداری محیطی. )نوریس و وینساون 1337 ( )بساتانی و فردوسای 2351 ( )قادیری معصاوم و همکااران 2312 ( حسنوند و حسنوند 2313 ( )عزمی و همکاران 2313(. با توجه به مطالعات انجام شده و یافتههای تحقیق مدل مفهومی پژوهش حاضار در قالاب شاکل )2( نمایش داده میشود. بعد اقتصادی: توزیع عادالنه منافع افزایش درآمد و قیمتها کیفیت اشتغال و درآمد اقتصاد جامعه)محلی( محور اثربخشی اقتصادی محیط زیست بعد اجتماعی: تقویت فرهنگ سنتی روستا افزایش آگاهی روستائیان گسترش آسیبهای اجتماعی بعد محیطی: بهبود کالبدی و محیطی روستا حفاظت از بافت تاریخی تخریب محیط زیست و افزایش آلودگی گردشگری پایدار عدالت اجتماعی خدمات محیط زیست شکل 1- مدل مفهومی تحقیق )گردشگری پایدار روستایی( روش شناسی تحقیق پژوهش حاضر باهدف شناسایی و تحلیل آثار گردشگری روستایی و بهصورت پیمایشی انجامگرفته است که به لحاظ هدف از نوع کاربردی و ازلحاظ گرداوری دادهها و تجزیهوتحلیل آنها از نوع مطالعات توصیفی- تحلیلی میباشد. فرضیهی اصلی این تحقیق این است:»گردشگری روستایی دارای آثار اقتصادی اجتماعی و محیطی در منطقه موردمطالعه است«. منطقه موردمطالعه روستای نوره که در 25 کیلومتری غرب شهرستان سنندج میباشد. این روستا در ارتفاع 2183 متری سطح دریا از شرق و شمال شرقی به کوه آبیدر بزرگ شمال غرب به کوه وزمان و از سمت جنوب غرب به کوه تایالن محدود میشود )شکل 1(. این روستا دارای بافتی متراکم بوده و درشیب

119... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 منتهی به دره استقراریافته و دارای 333 خانوار و جمعیت 153 نفر با توجه به سرشماری نفوس و مسکن سال 2313 میباشد. شکل 2: نقشه جغرافیایی منطقه موردمطالعه) روستای نوره( جامعه آماری پژوهش 333 نفر از سرپرست خانوارهای روستای نوره میباشند. برای تعیین حجم نمونه پس از انجام پیشآزمون از 33 نفر از زنان و مردان سرپرست خانوار روستایی حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعداد 213 نفر تعیین و به شیوه نمونهگیری تصادفی نمونههای موردنظر انتخاب و موردبررسی قرار گرفتند. ابزار تحقیق پرسشنامهی طراحیشده توسط گروه تحقیق بود که بر پایهی مطالعات کتابخانهای مبانی نظری و پیشینه تحقیق تنظیم گردید. روایی ابزار تحقیق توسط اساتید دانشگاه و کارشناسان مرتبط موضوع مورد تائید قرار گرفت و پایایی یا قابلیت اعتماد ابزار نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ مورد آزمون قرار گرفت ) α=3/58 ( که نشاندهنده قابلیت اعتماد و پایایی مناسب ابزار تحقیق بود. تحلیل دادهها شامل دو بخش توصیفی و تحلیلی میباشد بهره میانگین df که در توصیف دادهها از آمارههای توصیفی فراوانی درصد انحراف معیار واریانس و تحلیل در شد. گرفته دادهها با استفاده از نرمافزار لیزرل از تحلیل عاملیتاییدی بهمنظور بررسی اعتبار سازهای و برازش الگوی اندازهگیری مربوط به سازه آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری روستایی دادههای گردآوریشده استفاده گردید تا شاخصهای نیکویی برازش RMSEA 2 شاخصهای نیکویی برازش مطلق و تطبیقی تعیین گردند.

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار...114 تجزیهوتحلیل یافتهها الف- یافتههای توصیفی اطالعات کسب شده نشان داد که سن جامعه موردمطالعه بین رده سنی 13 تا 73 سال متغیر بوده و میانگین سنی 31/75 با انحراف معیار 3/75 میباشد. همچنین نتایج نشان داد که تنها 13 درصد )11 نفر( از جامعه مورد مطالعه را زنان تشکیل دادند. بیشتر پاسخگویان دارای تحصیالت ابتدایی و راهنمایی )17/8 درصد( بوده و تنها 22/1 درصد در حد خواندن و نوشتن بودند. همچنین از نظر وضعیت شغلی اکثریت افراد مورد بررسی )حدود 87 درصد( دارای مشاغل آزاد )جدول 2(. جدول )1(: مشخصات فردی افراد مورد مطالعه وضعیت شغلی فراوانی درصد سطح تحصیالت فراوانی درصد 21 /1 13 دولتی 13 /33 بیسواد 15 22 /7 21 مشاغل آزاد 88 51/ خواندن و نوشتن 77 17 /8 87 کشاورز ابتدایی و راهنمایی 22 /77 21 22 /7 21 خانهدار دیپلم 1 /27 22 23 /3 21 جمع کل 233 فوق دیپلم و باالتر 213 233 جمع کل 213 )مأخذ: یافتههای پژوهش 1939( ب- بررسی مدل اندازهگیری متغیرهای پژوهش بهمنظور بررسی اعتبار سازهای و برازش الگوی اندازهگیری مربوط به سازه اجتماعی»آثار اقتصادی و محیطی گردشگری روستایی نوره دادههای گردآوریشده به کمک نرمافزار لیزرل و با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفتند. این روش قادر است تعیین کند آیا تعداد عاملهای اندازهگیری شده با آنچه بر اساس تئوری و مدل نظری انتظار میرفت انطباق دارد بهعبارتدیگر به آزمون میزان انطباق و همنوایی بین متغیرهای تشکیلدهنده و سازه تجربی تحقیق میپردازد. در این مرحله برای ارزیابی نقش شاخصهای مؤثر در شکلگیری آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری روستایی نوره از روش تحلیل عاملی مرتبهی دوم استفاده شد. این روش صورتی از تحلیل عاملی است که در آن خود ماتریس همبستگی عامله یا میشود تا عامله یا مشترک تحلیل مرتبه دوم به دست آید. دلیل استفاده از تحلیل عاملی مرتبهی دوم به نوع آثار علی در مدل انتزاعی تحقیق مربوط میشود. در مدل طراحیشده میتوان استنباط کرد که ساختارهای عاملی سهگانه یک ساختار عاملی مجزا را در سطح دوم تشکیل میدهند. بر اساس مدل تحقیق این مدل در نرمافزار لیزرل پیادهسازی شده و مدل تحلیل عاملی مرتبه دوم قابل قبولی اجرا

115... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 و حاصل شد. بر اساس نتایج بهدستآمده در جدول) 1 ( و شکل )3( چنانچه عدد معناداری بزرگتر از 2/17 یا کوچکتر از 2/17- باشد رابطه موجود در مدل پژوهش معنادار خواهد بود. جدول )2(: بارهای عاملی نشانگرها و شاخصهای آثار گردشگری روستایی در قالب مدل اندازهگیری t بار عاملی متغیرها نماد در مدل شاخص)سازه( - 3/17 تشویق و توسعه مشارکت فرهنگی و اجتماعی مردم SO1 محلی 8/78 3/88 کمک به حفظ نشر و تقویت فرهنگ بومی و محلی SO2 8/18 3/71 افزایش عالقمندی مردم به فرهنگ و سنتهای SO3 قدیمی 1/22 3/77 تقویت باورها و برنامههای سنتی و محلی روستا SO4 SO5 افزایش آگاهی برای برقراری ارتباط با دیگران 1/72 3/15 SO6 رعایت قانون و حقوق یکدیگر و آشنایی با حقوق 3/75 3/88 اجتماعی اجتماعی 2/15 3/71 افزایش آگاهی مردم نسبت به محیط و سبک SO7 زندگی 1/73 3/17 افزایش ناهنجاری اجتماعی در بین جوانان SO8 1/51 3/71 افزایش اختالف نزاع و درگیری در بین مردم SO9 1/17 3/77 کاهش صمیمیت و انسجام در بین روستاییان SO10-3/33 امکان دسترسی همه به مشاغل جدید مرتبط با EC1 گردشگری 1/11 3/13 منافع اقتصادی گردشگری برای همه مردم روستا EC2 1/15 3/88 تقویت فعالیت اقتصادی زنان همپای مردان EC3 1/71 3/73 کسب منابع درآمدی جدید )کرایهی مسکن حمل EC4 ونقل( 1/77 3/71 افزایش سطح درآمد سرانه ساکنین EC5 1/32 3/78 کسب درآمد با فروش محصوالت کشاورزی و دامی EC6 1/31 3/87 افزایش پسانداز و کمک به تأمین نیازهای جدید EC7 1/71 3/72 افزایش سرمایهگذاری در توسعه روستا EC8 اقتصادی 1/87 3/77 افزایش قیمت کاال خدمات و هزینههای زندگی EC9 1/31 3/82 افزایش قیمت زمینها خانههای روستایی به دلیل EC10 تقاضا 1/71 3/37 ایجاد فرصتهای شغلی پایدار برای ساکنین EC11 1/32 3/18 افزایش بهرهوری و ارتقای سطح تولید غیر EC12 کشاورزی 1/82 3/11 کاهش بیکاری فصلی و دائم در روستا EC13 1/13 3/38 افزایش فرصتهای مناسب شغلی برای زنان روستا EC14 1/12 3/31 کاهش تولیدات کشاورزی EC15

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار...111 ادامه جدول )2(: بارهای عاملی نشانگرها و شاخصهای آثار گردشگری روستایی در قالب مدل اندازهگیری t بار متغیرها نماد در شاخص)سازه( عاملی مدل - 3/17 تخریب مناظر و چشمانداز روستا با زبالههای EN1 گردشگری 1/82 3/81 تخریب محیطزیست با افزایش تردد گردشگران EN2 1/13 3/71 افزایش آلودگی صوتی و نابهنجار در روستا EN3 1/12 3/18 تغییر کالبد طبیعی روستا و گرایش به مدرن شدن EN4 1/11 73/.3 کاهش سطح زیر کشت زراعی و توسعه فعالیتهای EN5 غیر زراعی 1/75 3/75 تغییر کاربری اراضی کشاورزی به سایر کاربریها EN6 1/11 3/11 ایجاد مهمانسرا اتاق و خانه اجارهای روستایی EN7 محیطی 1/55 3/57 بهبود وضع جاده و معابر روستا EN8 1/51 3/51 بهبود معماری و مصالح و بافت فیزیکی روستا EN9 1/77 3/71 افزایش فضاهای تفریحی و گردشگری روستا EN10 1/32 3/37 گسترش فضای فیزیکی روستا EN11 1/11 3/51 کمک به ورود امکانات و خدمات عمومی بهداشتی EN12 به روستا 1/11 3/85 توسعه و حفاظت از مناطق گردشگری موجود EN13 1/78 3/71 مقاومسازی و تعمیر آثار و ابنیهی تاریخی EN14 )منبع: یافتههای تحقیق 1939( در مدل اندازهگیری روابط بین متغیر برونزا )گردشگری روستایی( با متغیرهای مکنون )عوامل اجتماعی عوامل اقتصادی و عوامل زیستمحیطی( ترسیم میشود در مدل اندازهگیری مرتبه دوم روابط بین متغیر درونزا )آثار اجتماعی اقتصادی و زیستمحیطی( با متغیرهای مشاهدهپذیرY )اجتماعی اقتصادی و زیستمحیطی( ترسیم میشود نمایش داده میشود )هالی 1321(. در این تحقیق از مدل اندازهگیری ضرایب استانداردشده است که میتوان اینگونه استنباط نمود که بین متغیرهای مکنون مربوطه و سؤاالت متناظر با آنها همبستگی معناداری وجود دارد. ضرایب استانداردشده درواقع بیانگر ضرایب مسیر یا بارهای عاملی استانداردشده بین عاملها و نشانگرها میباشد. برای داشتن روایی باید بین سازه و ب عد و بین ب عد و شاخص همبستگی معناداری وجود داشته باشد. درصورتیکه رابطه باالتر از 3/3 باشد میتوان گفت شاخصهای موردنظر از قدرت تبیین خوبی برخوردار است. همانطور که مالحظه میشود تمامی پارامترها )شاخصها( درنظرگرفته شده برای متغیرهای مدل اندازهگیری دارای همبستگی باالی متغیرهای همه میباشد و 3/3 مشهود با ابعاد آثار گردشگری مورد تأیید قرارگرفته است )جدول 1 و شکل 3 (. بین روابط

117... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 شکل 9- ضرایب استاندارد مدل اندازهگیری آثار گردشگری در ادامه دادههای مندرج در مدل برازششده در شکل 1 و بهطور مشابه در جدول 2 قسمت معناداری ضرایب میدهد. نشان را و پارامترهای بدست آمده مدل اندازهگیری آثار اجتماعی اقتصادی و زیستمحیطی همانطور که مالحظه میشود مقادیر بهدستآمده t برای تمامی متغیرهای موردمطالعه از 2/17 بزرگتر بوده و درنتیجه روابط این متغیرها با عاملهای مربوطه معنیدار شده است. بهعبارتدیگر یافتههای این بخش نشانمیدهد که تمامی نشانگرهای انتخابی برای سنجش آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری روستایی نوره از دقت الزم و کافی برخوردار بودهاند ازاینرو میتوان بیان کرد که شاخصهای استفاده شده با زیربنای نظری تحقیق تطابق قابل قبولی را نشان میدهند. بنابراین شکل 1 نمایان میسازد که کلیه روابط معنادار میباشند و تمامی فرضیات موردنظر تأیید میشوند.

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار...111 شکل 4- ضرایب معنیداری مدل اندازهگیری آثار گردشگری در ادامه اولویتهای آثار عوامل سهگانه تعیین گردید که در جدول) 3 ( رتبهبندی اثر شاخصهای مرتبهی اول در تشکیل سازهی مرتبهی دوم همراه با مقدار t و بارهای عاملی هریک از عاملها )مقادیر ضریب گاما( نشان دادهشده است. مقادیر ضریب گاما میتوانند شدت رابطهی بین عاملهای مرتبهی اول و عامل مرتبهی دوم را نشان دهند. در این تحقیق بر اساس دادههای میدانی در میان شاخصهای بررسیشده عامل اجتماعی )3/88=λ( بهعنوان قویترین شاخص مرتبط با آثار گردشگری شناسایی شده است. پس آثار اجتماعی اقتصادی و زیستمحیطی بخش قابلتوجهی از سازه آثار گردشگری روستایی را تبیین نموده و به ترتیب اولویتهای اول تا سوم را در تبیین این سازه به خود اختصاص دادهاند. همچنین با توجه به شاخصهای برازندگی )جدول 1 ( میتوان ادعا نمود که مدل اندازهگیری آثار اجتماعی اقتصادی و زیستمحیطی گردشگری روستایی )شکل 1( بهمنظور برازش روابط بین شاخصها و نشانگرهای مربوط به آنها معتبر و قابل قبول میباشد.

113... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 رتبه جدول )9(: رتبهبندی اثر شاخصهای مرتبه اول در تشکیل سازهی مرتبه دوم بر اساس بار عاملی شاخصهای مرتبه اول )مأخذ: یافتههای پژوهش 1939( sig t λ 1 اجتماعی 3/32 1/31 3/88 2 اقتصادی 3/32 1/83 3/11 9 محیطی 3/32 1/81 3/13 شاخص معیار پیشنهاد شده مقدار گزارش شده جدول )4(: شاخصهای برازندگی مدل اندازهگیری آثار مختلف گردشگری روستایی ( مأخذ: یافتههای پژوهش 1939( RMSEA 3/35 3/378 AGFI 3/13 3/12 GFI 3/13 3/11 CFI 3/13 3/13 NNFI 3/13 3/12 NFI 3/13 3/13 df /x 2 3 2/525 بر اساس نتایج بهدستآمده از جدول 1 یکی از شاخصهای برازش مدل شاخص میانگین ریشه مجذورات )RMSEA( میباشد. معیار پیشنهاد شده برای این شاخص کوچکتر یا مساوی 3/35 است. در مدل حاضر این شاخص برابر با 3/378 میباشد که نشاندهنده برازش مناسب مدل مورد مطالعه با دادهه یا برازندگی تعدیلیافته مشاهده شده میباشد. شاخص دیگر شاخص نیکویی برازش )GFI( و )AGFI( شاخص است. این شاخصها هر چه به عدد یک نزدیکتر باشد بیانگر برازش بهتر مدل است که در اینجا مقدار آن به ترتیب 3/11 و 3/12 میباشد. همچنین نسبت خیدو به درجه آزادی )2/525= ) نیز کمتر از 3 است که نشاندهنده برازش عالی مدل اندازهگیری 2 df پژوهش با دادههای مشاهده شده میباشد. سایر شاخصهای برازش نیز برازش مناسب و عالی مدل را نشان میدهند. بنابراین با توجه به نتایج بهدستآمده میتوان گفت که برازش کلی مدل اندازهگیری در وضعیت مطلوب قرار داشته و با دادههای مورداستفاده سازگاری دارد بهعبارتدیگر برازش کلی مدل اندازهگیری تحقیق مطلوب سنجیده میشود. نتیجهگیری و پیشنهادها بدون شک امروزه گردشگری روستایی نقش مهمی را در احیاء و متنوع سازی اقتصادی جوامع ایفا میکند اما درعینحال میتواند باعث ایجاد تغییراتی در محیط اجتماعی اقتصادی و فضای زیستی نواحی گردد آثار و پیامدهای این فعالیت بر جامعه بهصورت فیزیکی اقتصادی و یا اجتماعی نمایان خواهد بود )شارپلی 2117(. از آنجائی که پیامدهای صنعت گردشگری متنوع و پیچیده است

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار...177 و در مناطق گوناگون متفاوت میباشد بنابراین آثاری متفاوت به دنبال خواهد داشت و در مناطق و نواحی مختلف نیز متغیر میباشد. روستای نوره با توجه به ویژگیهای محیطی جاذبههای فرهنگی طبیعی مذهبی و انسانی که دارد میتواند با مدیریت و برنامهریزی علمی به روستای نمونه گردشگری در استان کردستان تبدیل گردد. گردشگری روستایی در این منطقه آثار مختلفی داشته است که در پژوهش حاضر بر اساس نتایج تحلیل عاملیتاییدی این عوامل در قالب سه دسته اجتماعی اقتصادی و زیستمحیطی قرار گرفتند. با توجه به یافتههای تحلیل عاملی تأییدی میتوان ادعا نمود که سه عامل اشارهشده تا حدود زیادی ابعاد مستقل سازه آثار اجتماعی اقتصادی و زیستمحیطی گردشگری روستایی را اندازهگیری مینمایند همچنین شاخصهای برازش مدل ارائهشده برازش عالی و مناسب اندازهگیری را تأیید نمودند. در این میان عامل اجتماعی با ضریب تأثیر 3/88 و 3/33 درصد از کل واریانس بیشترین میزان واریانس را به خود اختصاص داده و سهم قابلتوجهی از آثار گردشگری روستایی را تبیین مینماید. مطالعات گذشته نیز در پژوهشهای خود به اهمیت متغیرهای تشکیلدهندهی این عامل در آثار اجتماعی گردشگری دست یافتند. لذا بسترسازی فرهنگی و اجتماعی مناسب برای افزایش آگاهی خانواده و جامعه روستایی نسبت به گردشگری به کار و تعدیل نگرشهای منفی نسبت به حضور گردشگران در جامعه روستایی از طرق مختلف از اهمیت اساسی برخوردار است. در همین راستا رسانههای جمعی نیز در ایجاد و تغییر باورهای منفی و ایجاد شرایط پذیرش گردشگران روستایی نقش مهمی دارند. دومین عامل آثار گردشگری روستایی در این مطالعه عامل اقتصادی است که با ضریب 3/11 نیز بخش قابلتوجهی از واریانس )3/11 درصد( را تبیین مینماید. همانگونه که در پیشینه تحقیق اشاره شد برخی محققان در مطالعات خود بر اهمیت متغیرهای تشکیلدهندهی این عامل در آثار اقتصادی گردشگری تأکید زیادی داشتند. سازهه یا زیست- محیطی و کالبدی نیز بهعنوان عامل سوم متأثر از گردشگری بودهاند هرچند در مقایسه با دو گروه عامل قبلی یعنی اجتماعی و اقتصادی ضعیفتر بوده است. این عامل نیز به سهم خود از گردشگری روستایی اثرپذیر بوده که با ضریب تأثیر 3/13 درصد در اولویت سوم قرار گرفت. پژوهشگران متعددی درگذشته بر اهمیت این عامل در مطالعه خویش تأکید داشتهاند. نتایج کلی مطالعه حاضر نشان میدهد از دیدگاه افراد موردمطالعه ابعاد اجتماعی از عرصه گردشگری روستایی متأثر بوده و بهعنوان اولویت اول تلقی شده است. اگرچه غالب آثار مثبت تلقی شده ولی برخی پیامدهای منفی نیز در محیط روستایی به دنبال داشته است. بدون شک مردم روستایی به آموزش و افزایش آگاهی نیاز دارند و آموزش میتواند سهم عمدهای در بهبود پیامدهای مثبت و کاهش آثار منفی داشته باشد. تغییرات اجتماعی و فرهنگی در محیطهای سنتی روستایی اگر آگاهانه و دقیق توسط مردم بومی مدیریت نشود نتایج مخرب خانوادگی اجتماعی و فرهنگی به دنبال خواهد داشت. گردشگری یک فرصت کمنظیر برای معیشت پایدار و کاهش فقر روستایی از طریق تنوع منابع معیشت است.

171... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 سرمایهگذاری مناسب باید در ابعاد فرهنگی و آموزش مردم محلی برای برقراری ارتباط مناسب با گردشگران با برگزاری دورههای آموزشی صورت گیرد. مستندسازی جنبههای فرهنگی و اشاعه آن از طرق مختلف بهویژه مکتوبات رسانههای انبوهی و شبکه جهانی وب بهعنوان بسترساز توسعه توریسم روستایی است. گردشگری درزمینه اقتصادی نیز آثاری داشته و منجر به اشتغالزایی و ایجاد فرصتهای جدید و بهبود وضعیت درآمد مردم شده است. بنابراین ضروری به نظر میرسد که برنامهها و اقداماتی در راستای تهیهی طرح جامع گردشگری و اجرایی نمودن آن توسط مدیریت کارا و توانمند توسعه خدمات گردشگری با استفاده از حمایت دولتی سرمایهگذاریهای خصوصی و مشارکته یا محلی صورت گیرد. در زمینه ابعاد زیستمحیطی نیز ورود گردشگران آثار زیستمحیطی نامطلوبی داشته و به اذعان پاسخگویان موجب تخریب منابع طبیعی و نابودی گونههای گیاهی و جانوری افزایش آلودگی و تخریب محیطزیست منجر شده است. بنابراین با برنامهریزی اصولی و تالش بهینهسازی ورود گردشگران میتوان وضعیت اقتصادی و بهتبع آن وضعیت اجتماعی زیستمحیطی و کالبدی گردشگری روستای نوره را بهبود بخشید.

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار...172 منابع.2.1.3.1.8 باباخانزاده ادریس گردشگری سال هفتم شماره 227-52. 13: و لطفی صدیقه )2312(. ارزیابی آثار گردشگری بر روستای قوری قلعه مطالعات مدیریت بورقانی فراهانی سهیال فرهنگی علی اکبر و مشهدی سحر )2312(. تحلیل شاخصهای مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری روستایی )پیمایشی پیرامون روستای گرمه( مدیریت دولتی دوره 8 شماره 71-12. 2: بهبودی هدی )2351(. بررسی کارکردهای اقتصادی-اجتماعی قنات در دستیابی به توسعهی پایدار روستایی فصلنامهی نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی سال هفتم شماره 73-87. 17: بستانی علی رضا و فردوسی سارا )2351(. بررسی پیامدها و آثار توریسم در توسعهی مناطق روستایی همایش منطقهای توریسم و توسعه دانشگاه آزاد اسالمی واحد یاسوج. حجازیزاده زهرا رجائیریزی محمدعلی حسینیامینی حسن )2311(. شناخت نقاط قوت و ضعف توسعهی گردشگری روستایی مطالعهی موردی اکو موزهی روستایی ابیانه-اصفهان فصلنامه برنامهریزی و توسعه گردشگری سال دوم شماره 83-77. 8:.7.7.5.1 حسنوند احسان و حسنوند اسماعیل )2313(. امکانسنجی گردشگری روستایی و آثار آن بر توسعه روستایی )بررسی موردی منطقه کهمان در شهرستان سلسله( توسعه روستایی دوره 3 شماره 257-133. 1: دادورخانی فضیله قاسمی وسمه جانی ابوطالب و قنبرینسب علی )2355(. بررسی آثار گردشگری ساحلی با تأکید برنظرسنجی از خانوارهای روستایی فصلنامه جغرافیای انسانی سال اول شماره 71-82. 1: دادورخانی فضیله رضوانی محمدرضا ایمنیقشالق سیاوش و بوذرجمهری خدیجه )2313(. تحلیل نقش گردشگری در توسعهی ویژگیهای کارآفرینانه و گرایش به کارآفرینی در بین جوانان روستایی )مطالعهی موردی: روستای کندوان و اسکندان شهرستان اسکو( پژوهشهای جغرافیای انسانی شماره 271-218. 75: درام اندی و مور آلن )2357(. توسعهی بوم گردی )راهنمای مدیران و برنامهریزان حفظ محیطزیست( ترجمه کالنتری محسن و شکراله زاده قدیر. دانش زنجان..23 رضایی روح اله شریفزاده ابوالقاسم و اسدپاسکی امیر )2313(. واکاوی پیامدهای منفی توسعهی گردشگری در مناطق روستایی استان قزوین )مطالعهی موردی: روستای گارخان(.22.21.23.21.28 مسکن و محیط روستا شماره 17-53. 237: رضوانی محمدرضا )2353(. مقدمهای بر برنامهریزی توسعه روستایی در ایران تهران: قومس. رضوانی محمدرضا و صفایی محمد جواد )2351(. گردشگری خانههای دوم و آثار آن بر نواحی روستایی )مطالعه موردی: نواحی روستایی شمال تهران( پژوهشهای جغرافیایی شماره 231-81: 211. رکنالدین افتخاری علی رضا مهدوی داوود و پورطاهری مهدی )2313(. فرآیند بومی سازی شاخصهای توسعه پایدار گردشگری روستایی در ایران پژوهشهای روستایی شماره 12-2. 1: رکنالدین افتخاری علیرضا مهدوی داوود و پورطاهری مهدی )2313(. ارزیابی پایداری گردشگری در روستاهای تاریخی فرهنگی ایران با تأکید بر پارادایم توسعه پایدار گردشگری مطالعات گردشگری شماره 2-31. 21: رنجبریان بهرام خزائی پول جواد و بالوئی جام خانه هادی )2312(. تحلیل نقاط قوت ضعف فرصت و تهدیدهای گردشگری خارجی استان اصفهان با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی فصلنامه برنامهریزی و توسعه گردشگری سال اول شماره 31-23. 2:.27 سامیان مسعود باللی حمید )2311(. بررسی آثار اقتصادی-اجتماعی گردشگری روستایی با استفاده از رویکرد سیستمی)مطالعه موردی: روستای فرجین در همدان( فصلنامه برنامهریزی و توسعهگردشگری سال دوم شماره 2:.253-281

179... مجلهی برنامهریزی و توسعه گردشگری سال چهارم شمارهی چهاردهم پاییز 1934 سلیمانیهارونی خلیل 27. همایش ملی دانشجویی ترویج و آموزش کشاورزی تهران..25.21 )2355(. توریسم روستایی برنامهریزیشده کلید توسعهی پایدار روستایی شارپلی ریچارد )2353(. گردشگری روستایی ترجمه: رحمتاهلل منشیزاده تهران: نشر منشی. اولین شریفزاده ابوالقاسم و مرادنژاد همایون )2352(. توسعه پایدار و گردشگری روستایی ماهنامه اجتماعی اقتصادی جهاد خرداد و تیر شماره 182-183 -88. 81 :.13 صدر موسوی میرستار و دخیلی کهنموئی جواد شرقی از دید گردشگران پژوهشهای جغرافیایی شماره 75-73. 72:.12 )2357(. ارزیابی وضعیت تسهیالت گردشگری استان آذربایجان محسنی رضاعلی )2355(. گردشگری پایدار در ایران: کارکردها و چالشها و راهکارها مجله فضای جغرافیایی سال نهم شماره 211-272. 15:.11 عنابستانی علی اکبر سعیدی عباس و درویشی حسن )2312(. بررسی آثار اقتصادی اجتماعی کالبدی و زیستمحیطی توسعه گردشگری در سکونتگاههای روستایی از دیدگاه گردشگران و روستاییان )مطالعه موردی :دشت ارژن فارس( مجله برنامهریزی فضایی سال دوم شماره :13-2. 1.13.11 عزمی آئیژ ایمانی بهرام و خانی فضیله )2313(. آثار فعالیتهای گردشگری بر محیط زیست )مطالعه موردی: روستای بیله درق( نگرشهای نو در جغرافیای انسانی سال سوم شماره 18-23. 3: قادری زاهد )2353(. اصول برنامهریزی توسعهی پایدار گردشگری روستایی تهران: انتشارات سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور..18.17 قدیری معصوم مجتبی باغیانی حمیدرضا و نورانی حمیده )2312(. نقش گردشگری روستایی در روابط شهر و روستا در شهرستان طالقان مجله برنامهریزی فضایی سال دوم شماره 2 : 15-17. کرمیدهکردی مهدی میرکزاده علی اصغر و غیاثوندغیاثی فرشته )2313(. تحلیل عوامل مؤثربر توسعه گردشگری روستایی از دیدگاه روستاییان استان چهارمحال و بختیاری مجله جغرافیا و برنامهریزی محیطی سال بیست و سوم شماره 221-11. 2: وای گی چاک 17. پژوهشهای فرهنگی. )2353(. جهانگردی در چشم انداز جامع ترجمه پارساییان و اعرابی تهران انتشارات دفتر.15 نوری هدایت اهلل سوری فرشاد کاظمی زینب غالمی علیرضا )2312(. بررسی تبلیغات شفاهی و تحلیل تأثیر آن بر جذب گردشگران روستایی مطالعه موردی روستاهای هدف گردشگری شهرستان پاوه نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال دوازدهم شماره 231-53. 11: 29. Dwyer L., Edwards D., Mistilis N., Roman C. and Scott, N.)2009(. Destination and enterprise management for a tourism future, Tourism Management, (30)2: 63 74. 30. Hoyle, R.H. (2012). Handbook of Structure Equation Modeling, New York: The Guliford press. 31. Inskeep, E. (1991). Tourism Planning Integrated and Sustainable Development Approach, New York. 32. Islam, N.(1998). The Nonfarm Sector and Rural Development, International Food Policy Research Institute. Washington, D.C. 33. Molera, L. and Pilar, A. )2007(. Profiling segments of tourists in rural area of area of South- Eastern Spain, Tourism Management, 28:757 767. 34. Norris, M. and Winston, N. (2007). Second Homes in Scenic Rural Areas of Ireland: Prelminary Results from a Study a Social, Economic and Enviromental Impacts,

تحلیل آثار اجتماعی اقتصادی و محیطی گردشگری پایدار...174 Paper Presented at: The European Network for Housing Research (ENHR) International Conference on Sustainable Urban Areas, 25-28 June. 35. MAF Achievement Fund (2009). Sustainable Tourism for Rural Development, Country: Republic of Serbia. 36. Sharpley J.R. (1997). Rural Tourism: An Introduction. ITP, London: ITP Press. 37. Slee, B. (1997). The economic impact of alternative types of rural tourism, Journal of Agricaltural Economics, (10)6: 179-192. 38. Soteriades, Morios (2002). Tourism and environment in rural areas, Available on: www.fund.acbe/prelude. 39. Tsephe, N.P. and Eyono Obono, S.D. (2013). A theoretical framework for rural tourism motivation factors, International Journal of Social, Education, Economics and Management Engineering, (7)1: 1-6. 40. Weaver, D.M. (2000). Tourism Management, Australia: John Wiley & sons Press. 41. Wiliam, A.M. and Hall, C.M. (2009). Tourism and migration: new relationship between production and consumption, Tourism Geographies, (1)1: 5-27.